Het Heilig Jaar 2025: Heilige Deuren
09-08-2025
De traditie van Heilige Deuren
De Heilige Deur is een van de meest kenmerkende symbolen in het Jubeljaar. Er is een speciale ceremonie voor het openen ervan. Die markeert het officiële begin van het Heilig Jaar. Oorspronkelijk was er maar één Heilige Deur. Deze eerste stond waarschijnlijk vanaf de 13e eeuw in de basiliek van Sint-Jan van Lateranen, de kathedraal van de bisschop van Rome. Om het grote aantal pelgrims te laten passeren, hebben de andere grote basilieken in Rome later ook Heilige Deuren gekregen. Onderstaande afbeelding staat op de website DE GROTE BASILIEKEN – Rome. Van links naar rechts ziet u hier de Heilige Deuren in Rome: Sint-Jan van Lateranen, Maria Maggiore, Sint-Pieter, Sint-Paulus buiten de Muren.
Hoe oud de traditie rond het openen en sluiten van de Heilige Deur in een Jubeljaar is, is niet bekend. In oude bronnen staan enkele vermeldingen van een ceremonie in 1400 en 1450. Francesco di Marco Datini schreef in 1400 dat er in de Sint Jan van Lateranen een Heilige Deur was geopend die normaal slechts eens in de vijftig jaar werd gebruikt. Dit zou de traditie van het openen van een Heilige Deur dan op zijn minst terugbrengen tot het Heilig Jaar 1350. Vermeldingen van de Heilige Deur in de Sint-Pietersbasiliek zijn er overigens pas vanaf 1500. In dat jaar stelde Paus Alexander VI een ceremonie in voor het openen en sluiten van die Heilige Deur. De Heilige Deur in de Sint-Pieter is de meest rechtse deur tussen voorportaal en middenschip.
Alleen tijdens de Heilige Jaren waren de Deuren open en zichtbaar. Op andere jaren waren ze dichtgemetseld en voorzien van een pauselijk sluitzegel. Een zekere Giovanni Rucellai ondernam een pelgrimstocht naar Rome in het Jubeljaar 1450. Hij schreef dat er veel pelgrims aanwezig waren bij het openen van de Heilige Deur, en dat ze de stenen of een deel van het stucwerk probeerden te bemachtigen. Deze stenen werden tot ver over de Alpen meegenomen en beschouwd als waardevolle relieken.
De rituele opening in het Heilig Jaar
Bij de opening van de Heilige Deur citeert de Paus de woorden Aperite mihi portas iustitiae (‘Open voor mij de poorten der gerechtigheid’) uit psalm 117. Vervolgens verbreekt hij met een speciale hamer het zegel dat aan het einde van het vorige jubeljaar was bevestigd, waardoor de Deur kan worden opengebroken. Aan het einde van het jubeljaar wordt de Deur weer plechtig door de Paus verzegeld. De andere drie Heilige Deuren in Rome worden op dezelfde wijze door kardinalen ritueel geopend en gesloten.
Sinds het Heilig Jaar 1975 werd de Heilige Deur in de Sint-Pieter niet meer aan beide kanten ritueel dichtgemetseld. Alleen de binnenkant werd nog gemetseld. Aan de buitenkant werd de Deur sinds die tijd afgesloten door twee bronzen panelen, gemaakt door Vico Consorti en in 1949 geschonken door de Zwitserse katholieken. De Heilige Deur van de Sint-Pietersbasiliek bevat 16 bronzen reliëfs (vier op vier taferelen) die de heilsgeschiedenis uitbeelden, van de val van de mensheid tot de verrijzenis van het lichaam. Het kunstwerk is ontworpen door Ludovico Consorti.
Paus Johannes Paulus II was de eerste Paus die zelf alle Heilige Deuren in Rome opende. Hij begon met de Heilige Deur van de Sint-Pieter op kerstavond 1999, daarna de Sint-Janskathedraal bij aanvang van de kerstvespers op 25 december 1999, de Santa Maria Maggiore bij het Hoogfeest van Maria de Moeder Gods op 1 januari 2000, de Sint-Paulus buiten de Muren op 18 januari 2000 bij de opening van de Week van Gebed voor de Eenheid. De plechtige sluiting van de Heilige Deur van de Sint-Pieter werd door Johannes Paulus II verricht op het Hoogfeest van Epifanie (6 januari 2001). De Heilige Deuren van de overige drie basilieken werden op de vooravond van dit feest door kardinalen plechtig afgesloten.
De geestelijke betekenis
Het motief van de deur die leidt naar verlossing wordt gevonden in het boek van de Psalmen. Daar staat in psalm 117: ‘Open de poort die gerechtigheid heet’. Elke pelgrim die door een Heilige Deur gaat, kan ook aan de woorden uit het evangelie van Johannes denken: “Ik ben deur; wie door Mij binnenkomt zal gered worden” (Johannes 10:9).
In de eerste eeuwen van het christendom werden mensen die publieke zonden hadden begaan, aan het begin van hun boeteperiode weggestuurd uit de liturgie. Na het volbrengen van de boete werden ze door de bisschop aan de poort van de kerk opgewacht en naar het altaar geleid. De doortocht door een Heilige Deur is onderdeel van boete en verzoening. Het is een passage die een overgang symboliseert.
Ook zijn deuren een belangrijk gegeven uit de visioenen van mystici. In de Apocalyps ziet Johannes het hemelse Jeruzalem uit de hemel naar de aarde dalen. Deze stad heeft twaalf poorten die toegang geven tot de stad. De poorten en de stad vertegenwoordigen de overwinning van God over het kwaad, en de vestiging van het eeuwige Koninkrijk op aarde.
Heilige Deuren buiten Rome
De basiliek Santa Maria di Collemaggio in de Italiaanse stad L’Aquila heeft de oudste Heilige Deur. Deze is zelfs ouder dan die in de Sint-Jan van Lateranen (zie afbeelding). In augustus 1294 bracht Paus Celestinus V een bul uit waarin hij een volle aflaat verleende aan alle gedoopten die jaarlijks tussen de avonden van 28 en 29 augustus door deze deur lopen nadat ze zich oprecht hebben bekeerd en hun zonden hebben beleden. Sinds 1294 wordt deze Heilige Deur nog elk jaar plechtig geopend en gesloten. Daaromheen is een groot volksfeest ontstaan, Perdonanza (‘Vergiffenis’).
De Heilige Deur van de co-kathedraal van Atri bestaat al zeker sinds 1295. Ook deze werd waarschijnlijk ingesteld door paus Celestinus V. Zijn moeder kwam uit Atri. De feestelijke opening door de plaatselijke bisschop wordt nog elk jaar op 14 augustus groots gevierd; de deur blijft acht dagen openstaan, waarna zij weer plechtig wordt dichtgedaan.
De Heilige Deur in de kathedraal van Santiago de Compostela wordt ook Porta do Perdón (‘Deur van Vergeving’) genoemd. Deze Deur wordt alleen geopend in het plaatselijke Jubeljaar. Die vallen in elk jaar dat het feest van Sint-Jacobus (25 juli) op een zondag valt.
Paus Franciscus bepaalde dat tijdens het door hem uitgeroepen Buitengewoon Jubeljaar van de Barmhartigheid in 2016 ieder bisdom zijn eigen Heilige Deur(en) kan aanwijzen. Dat hoort bij zijn beleid van decentralisatie. De Paus opende dat jaar de eerste Heilige Deur in de kathedraal van Bangui in de Centraal-Afrikaanse Republiek op 29 november 2015 (zie afbeelding). Voor het Jubeljaar 2025 liet de Paus ook een Heilige Deur maken van de ingang van de kapel in de Rebibbia-gevangenis in Rome. Deze beide Heilige Deuren werden in 2016 geopend vóór de Heilige Deur in de Sint-Pieter.
De eerste Heilige Deur buiten Europa werd in 2013 geopend in de kathedraal van Quebec in Canada. De reden daarvoor was de viering van de 350ste verjaardag van Quebec, het eerste katholieke diocees ten noorden van Mexico. Buiten Rome zijn er daarnaast nog Heilige Deuren in het heiligdom van de heilige pastoor van Ars in Formans (Frankrijk) en in de Pauselijke Universiteit van Santo Tomas in Manilla (Filippijnen).